Dzisiejszy artykuł ma na celu przybliżenie instytucji fundacji rodzinnej – formy planowania sukcesji, która do polskiego porządku prawnego została wprowadzona niewiele ponad rok temu.
Uwagi ogólne
Fundacja rodzinna może zostać założona wyłącznie przez osobę fizyczną (jedną lub więcej), przez sporządzenie przed notariuszem aktu założycielskiego lub też testamentu przewidującego utworzenie fundacji. Prawa i obowiązki fundatora i beneficjentów są niezbywalne.
Wkład założycielski wynosi minimum 100 tys. złotych.
Fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji rodzinnej, przy czym fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed dniem ustanowienia fundacji rodzinnej, przy czym odpowiedzialność ogranicza się do wartości mienia wniesionego przez fundatora według stanu z chwili wniesienia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela. Fundacja rodzinna może zostać ustanowiona na czas oznaczony lub nieoznaczony.
Organami fundacji rodzinnej są zarząd, rada nadzorcza (obowiązkowa, jeżeli liczba beneficjentów przekracza 25 osób) oraz zgromadzenie beneficjentów. Organy te pełnią funkcje zbliżone do funkcji pełnionych przez analogiczne organy w spółkach kapitałowych.
Beneficjentem fundacji rodzinnej może być dowolna osoba fizyczna (w tym fundator) lub organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego.
Na potrzeby obliczania zachowku nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą. Ryzyko zachowku będzie aktualne wyłącznie przez 10 lat od założenia fundacji rodzinnej. W związku z wprowadzeniem instytucji fundacji rodzinnej przewidziano dopuszczalność zrzeczenia się przez spadkobiercę prawa do zachowku w całości lub w części.
Zakres działalności gospodarczej wykonywanej przez fundację rodzinną zwolniony z opodatkowania
Fundacja rodzinna będzie mogła wykonywać działalność gospodarczą (zwolnioną z opodatkowania) w zakresie:
- zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia (chyba że mowa o prawach wynikających z przystępowania do podmiotów wskazanych w pkt 3 lub uczestnictwa w podmiotach i składnikach mienia wymienionych w pkt 4 – wówczas zbycie mienia/praw, które zostały nabyte wyłącznie w celu zbycia, stanowi dozwoloną działalność gospodarczą fundacji rodzinnej);
- najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie (zwolnienie fundacji rodzinnej z CIT nie dotyczy przy tym przychodów z najmu i dzierżawy przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części lub składników majątku używanych przez beneficjenta lub fundatora w ich działalności lub przez podmioty powiązane [np. spółki powiązane z beneficjentem]);
- przystępowania do spółek handlowych (przy czym nie jest jasne, czy obejmuje to zagraniczne spółki transparentne podatkowo), funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
- nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
- udzielania pożyczek:
- spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
- spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
- beneficjentom;
- obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
- prowadzenia przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego,
- gospodarki leśnej.
Co ciekawe, w istocie fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą w pełnym zakresie, aczkolwiek jeżeli ma to miejsce w obszarach innych niż wymienione powyżej, dochód z tego tytułu jest opodatkowany stawką 25%.
Kwestie podatkowe
- fundacja rodzinna jest co do zasady zwolniona z opodatkowania CIT, co oznacza m.in. że opodatkowaniu nie podlegają w szczególności dywidendy i odsetki wypłacane na rzecz fundacji rodzinnej, czy też przychody z najmu,
- zwolnienie z opodatkowania CIT nie ma zastosowania do:
- przychodów z działalności gospodarczej wykraczającej poza zakres określony w pkt 1-8 powyżej; jeżeli fundacja rodzinna osiąga takie przychody, to podatek z tego tytułu wynosi 25%;
- podatku od przychodu z budynków (art. 24b ustawy o CIT),
- dokonywanych na rzecz beneficjentów fundacji świadczeń lub mienia wydanego beneficjentom w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej – z tego tytułu podatek wynosi 15% od wartości rynkowej świadczenia (w tym świadczenia niepieniężnego) lub mienia[1].
- świadczenia w postaci ukrytych zysków dla beneficjentów/fundatora są opodatkowane 15% CIT (np. różnice między wartością rynkową transakcji a ustaloną ceną transakcji zawartej pomiędzy fundacją rodzinną a jej beneficjentem/fundatorem, odsetki od pożyczek udzielonych fundacji rodzinnej, pożyczki udzielone beneficjentowi przez fundację rodzinną na okres dłuższy niż 10 lat).
- zasady opodatkowania dokonanych świadczeń lub mienia wydanego beneficjentom w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej na gruncie PIT są następujące:
- w zakresie dokonanych świadczeń i mienia wydanego beneficjentom fundacji rodzinnej niebędącym fundatorem albo małżonkiem, zstępnym, wstępnym, pasierbem, rodzeństwem, ojczymem lub macochą fundatora – zryczałtowany podatek wynosi 15%; powyższe oznacza, że świadczenia (wydanie majątku) w stosunku do osób spoza tzw. „zerowej” grupy podatkowej, efektywnie może podlegać podatkowi według 25% stawki (dla osób z pierwszej i drugiej grupy podatkowej) lub stawki 30% (dla pozostałych osób);
- w zakresie dokonanych świadczeń i mienia wydanego fundatorowi lub beneficjentom, którzy dla fundatora są: małżonkiem, zstępnym, wstępnym, pasierbem, rodzeństwem, ojczymem lub macochą fundatora (tzw. grupa „zerowa”) – ustawa przewiduje zwolnienie takich beneficjentów z podatku dochodowego.
Podsumowanie
Plusy fundacji rodzinnej:
- możliwość zaplanowania długoterminowej sukcesji,
- możliwość pełnienia przez fundację rodzinną funkcji alimentacyjnej wobec jej beneficjentów,
- wykluczenie ryzyka związanego z zachowkiem (i rozdrobnieniem udziałów w spółkach kapitałowych) w przypadku funkcjonowania fundacji rodzinnej przez okres co najmniej 10 lat,
- brak opodatkowania zysków fundacji rodzinnej do momentu wypłaty świadczeń beneficjentom,
- w określonych warunkach możliwy łączny 15% podatek w zakresie świadczeń wypłacanych beneficjentom fundacji rodzinnej.
Minusy fundacji rodzinnej:
- brak pewności prawnej co do stabilności w czasie regulacji dotyczących fundacji rodzinnej – nie jest wykluczona „zmiana reguł w trakcie gry” i późniejsze wprowadzenie mniej korzystnych zasad opodatkowania (casus amortyzacji mieszkań czy też spółek komandytowo-akcyjnych) lub wręcz opodatkowania majątku fundacji rodzinnej; nie ma również jasności co do wpływu podatku GloBE (o którym pisał w ubiegłym tygodniu Piotr Karwat [link]) na opodatkowanie fundacji rodzinnych,
- niekorzystne (sankcyjne wręcz) warunki opodatkowania w przypadku rozwiązania fundacji rodzinnej i wydania majątku jej beneficjentom – w takim przypadku opodatkowaniu zasadniczo podlega wartość rynkowa wydanego beneficjentom majątku pomniejszona o wartość podatkową składnika majątku z chwili wniesienia do fundacji rodzinnej,
- niejasny charakter zwolnienia w PIT, wskutek czego wydaje się, że założenie fundacji rodzinnej przez członków dwóch rodzin (np. rodzeństwo) uniemożliwi pełne skorzystanie ze zwolnienia w PIT w przypadku świadczenia lub wydania majątku przez fundację rodzinną na rzecz beneficjenta.
