Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw. Wybrane zagadnienia.
W dniu 14 października 2024 r. Rada Ministrów przyjęła i przekazała do Sejmu projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw (nr projektu UD36; „Projekt”), stanowiący część pakietu legislacyjnego zwanego „Konstytucją dla wodoru”, którego przyjęcie ma zrealizować kamień milowy Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększenia Odporności. Projekt przewiduje wprowadzenie kompleksowych zmian legislacyjnych mających na celu utworzenie ram regulacyjnych dla funkcjonowania rynku wodoru w Polsce. Zmiany te w szczególności obejmują ustawę z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 266 z późn. zm.; „Prawo energetyczne” lub „PE”). Dotkną również 8 innych ustaw, a w tym ustawy z dnia 20 lutego 20215 r. o odnawialnych źródłach energii (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1361; „Ustawa OZE”).
Wybrane zmiany w Prawie energetycznym
Projekt przewiduje istotne zmiany w siatce pojęciowej Prawa energetycznego. Przede wszystkim uwzględnia on wodór w definicji legalnej paliw, kategoryzując go jako 4 rodzaj paliwa na gruncie Prawa energetycznego, a także rozszerza definicję paliw gazowych o uwzględnienie możliwości domieszkowania wodoru do paliw gazowych. Ponadto Projekt zakłada wprowadzenie zmian w zakresie wodoru, ingerując merytorycznie w treść następujących definicji, tj.: „sprzedaży”, „zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną, paliwa gazowe”, „przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo”, „zarządzania ograniczeniami systemowymi”, „wytwarzania” oraz „magazynowania” energii.
Na podstawie Projektu zostaną również unormowane nowe definicje, tj.: wodoru niskoemisyjnego, wodoru odnawialnego, wodoru odnawialnego pochodzenia niebiologicznego, sieci przesyłowej wodorowej, sieci dystrybucyjnej wodorowej, sieci wodorowej ograniczonej geograficznie, systemu wodorowego, użytkownika systemu wodorowego, przesyłania wodoru, dystrybucji wodoru, magazynowania wodoru, lokalnego magazynowania wodoru, małej instalacji magazynowej wodoru, instalacji magazynowej wodoru, a także operatora systemu przesyłowego wodorowego, operatora systemu dystrybucyjnego wodorowego, operatora systemu magazynowania wodoru i operatora systemu połączonego wodorowego.
Szczególnie ciekawym rozwiązaniem wydaje się być sieć wodorowa ograniczona geograficznie (projektowany art. 3 pkt 79), która z jednej strony może pełnić podobną rolę do linii bezpośrednich (tj. służyć do bezpośredniego transportu wodoru do instalacji odbiorcy z pominięciem systemu wodorowego), ale także może stanowić odpowiedź na potrzeby dolin wodorowych (tj. obszarów geograficznych obejmujących łańcuch dostaw wodoru).
Dla kompleksowego uregulowania rynku wodoru w Projekcie unormowano również obowiązki przedsiębiorstw energetycznych w zakresie wodoru poprzez zmianę brzmienia art. 4 PE, a także przewidziano dodanie do ustawy art. 4ca określającego obowiązki związane z świadczeniem usług magazynowania wodoru. Ponadto w projektowanym art. 4e3 zastrzeżono możliwość świadczenia usług przesyłania, dystrybucji i magazynowania wodoru odpowiednim operatorom usług systemowych wodorowych oraz zagwarantowano odbiorcy wodoru prawo do wyboru jego sprzedawcy (zmiana w art. 4j PE). Projekt przewiduje wprowadzenie zmian w art. 5 PE poprzez dodanie nowych ustępów dotyczących umowy sprzedaży wodoru, umowy o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji wodoru, umowy kompleksowej wodorowej oraz umowy o świadczenie usług magazynowania wodoru, a w tym unormowanie ustępów określających postanowienia, które muszą się w nich znaleźć. Zmiany dotkną także art. 7 PE regulującego zasady przyłączenia do sieci wodorowej oraz art. 9 PE, do którego zostanie dodany ustęp upoważniający ministra właściwego ds. gospodarki surowcami energetycznymi do określenia, w porozumieniu z ministrem właściwym ds. klimatu, w drodze rozporządzenia, szczegółowych warunków funkcjonowania systemu wodorowego.
Oprócz powyższego, wskutek zmian art. 16 PE, rozszerzono obowiązek sporządzania planów rozwoju obejmujących zakres zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na paliwa gazowe, energię lub wodór przez przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją wodoru. Jak wskazano w uzasadnieniu Projektu, tworząc nowe przepisy normujące wspomniany obowiązek, projektodawca bazował na już istniejących rozwiązaniach dla sektora gazowego i sektora elektroenergetycznego. Trzeba także odnotować istnienie projektowanych zmian art. 44 PE, które odpowiednio modyfikują obowiązek prowadzenia ewidencji księgowej oraz sporządzania, badania, ogłaszania i przechowywania rocznego sprawozdania finansowego, uwzględniając prowadzenie działalności gospodarczej związanej z wodorem.
Operatorzy systemów wodorowych
Operator systemu przesyłowego wodorowego, operatorzy systemu dystrybucyjnego wodorowego, operatorzy systemu magazynowania wodoru lub operatorzy systemu połączonego wodorowego, zgodnie z projektowanym art. 9h ust. 1c, będą wyznaczani, na wniosek właściciela sieci przesyłowej wodorowej, sieci dystrybucyjnej wodorowej lub instalacji magazynowej wodoru, przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki („Prezes URE”), w drodze decyzji, na czas określony. Wspomniane decyzje, wydawane w tzw. „postępowaniu wyznaczeniowym”, będą określały obszary, sieci lub instalacje, na których będzie wykonywana działalność gospodarcza w danym zakresie. Warto przy tym zaznaczyć, że znacząca część zasad rządzących postępowaniem wyznaczeniowym jest zbliżona do norm regulujących postępowanie koncesyjne.
Zakres odpowiedzialności operatorów systemów wodorowych został uregulowany w projektowanym art. 9c ust. 1e-1h PE. Przepisy te wskazują zarówno ich wspólne zadania, jak i szczególne, dotyczące odrębnie każdego z nich. Projekt zakłada wprowadzenie zmian w art. 9d PE zapewniających realizację zasady rozdziału (ang. unbundling) operatorów wodorowych oraz ich niezależności. Interesujące rozwiązanie zostało zawarte w projektowanym art. 9d ust. 14 PE, w związku z którym operator systemu przesyłowego wodorowego albo operator systemu połączonego wodorowego nie będzie musiał stosować rozdziału organizacyjnego dla prowadzenia działalności związanej z przesyłaniem lub dystrybucją paliw gazowych. Ponadto, na podstawie projektowanego art. 9d ust. 1da, umożliwiono udostępnianie środków trwałych przez właścicieli sieci dystrybucyjnych gazowych, operatorów systemów dystrybucyjnych gazowych i wodorowych, innym operatorom systemów dystrybucyjnych wodorowych w ramach tej samej grupy przedsiębiorstw, na podstawie umowy dzierżawy lub umowy najmu.
Projekt zakłada także wprowadzenie zmian do art. 9g PE, które zobowiążą operatorów systemów wodorowych do opracowania instrukcji ruchu i eksploatacji sieci przesyłowej wodorowej, instrukcji ruchu i eksploatacji sieci dystrybucyjnej wodorowej, instrukcji ruchu i eksploatacji instalacji magazynowej wodoru. Należy odnotować, że projektodawca nie przewidział w Projekcie obowiązku przedłożenia wspomnianych instrukcji do Prezesa URE celem zatwierdzenia wraz z informacją o zgłoszonych uwagach. Zgodnie z uzasadnieniem Projektu takie działanie miało na celu zmniejszenie barier administracyjnych, co w ocenie projektodawcy ma przyczynić się do szybszego wdrażania gospodarki wodorowej, szczególnie w początkowym etapie tego procesu.
Obowiązek koncesyjny
Projekt przewiduje wprowadzenie istotnych regulacji w zakresie obowiązku koncesyjnego unormowanego w art. 32 PE. Najważniejszymi z nich jest ustanowienie wyłączeń z obowiązku koncesyjnego dla prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania, przesyłania i dystrybucji wodoru. W uzasadnieniu Projektu argumentowano, że objęcie tego rodzaju działalności obowiązkiem koncesyjnym stanowiłoby nadmierną regulację w stosunku do obecnego etapu rozwoju rynku wodoru w sektorze energetycznym. Ponadto przytoczono, że w aktualnym stanie prawnym wytwarzanie wodoru nie podlega obowiązkowi koncesyjnemu, pomimo tego że wodór jest szeroko wykorzystywany w przemyśle, oraz że w przypadku przesyłania i dystrybucji wodoru uwzględniono istotną część wymogów i norm prawnych dotyczących koncesji do postępowania wyznaczeniowego operatorów przesyłania i dystrybucji wodoru. Należy także podkreślić, że zgodnie z Projektem uzyskania koncesji nie będzie wymagało prowadzenie działalności gospodarczej polegającej na wytwarzaniu energii elektrycznej wyłącznie z wodoru niskoemisyjnego, wodoru odnawialnego i wodoru odnawialnego pochodzenia niebiologicznego.
Jednocześnie Projekt wprowadza wymóg uzyskania koncesji na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie magazynowania wodoru (z wyjątkiem lokalnego magazynowania wodoru w małych instalacjach magazynowych) oraz w zakresie obrotu wodorem (z wyłączeniem: (1) obrotu wodorem, jeżeli roczna wartość tego obrotu nie przekracza równowartości 10 000 000 euro, (2) obrotu wodorem dokonywanego na giełdzie towarowej, (3) obrotu wodorem innego niż w ramach przepisów o giełdzie towarowej dokonywanego przez giełdową izbę rozrachunkową, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. lub przez inną upoważnioną do tego spółkę, w odniesieniu do transakcji zawieranych poza giełdą towarową lub rynkiem organizowanym przez podmiot prowadzący na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej rynek regulowany).
W odniesieniu do objęcia nowego rodzaju działalności gospodarczej obowiązkiem koncesyjnym należy zwrócić uwagę na jeden z przepisów przejściowych, tj. art. 13 ust. 1 i 2 Projektu. Zgodnie z nim podmiot, który przed dniem wejścia w życie ustawy (tj. Projektu) prowadził działalność gospodarczą w zakresie magazynowania wodoru lub obrotu wodorem, która w dniu jej wejścia w życie wymaga uzyskania koncesji, będzie obowiązany, w terminie 6 miesięcy od tego dnia, złożyć do Prezesa URE odpowiedni wniosek o udzielenie koncesji. Podmiot ten będzie uprawniony do kontynuowania prowadzenia działalności na dotychczasowych zasadach do dnia prawomocnego rozstrzygnięcia przez Prezesa URE złożonego wniosku.
Należy jeszcze nadmienić, że w związku ze opisanymi powyżej zmianami dotyczącymi obowiązku koncesyjnego Projekt przewiduje dodanie nowego ustępu do art. 35 PE doprecyzowującego zawartość wniosku o udzielenie koncesji na magazynowanie wodoru, a także dostosowane brzmienia art. 43 PE w sposób umożliwiający uzyskania promesy koncesji dla tej działalności. Warto również odnotować, że zgodnie z Projektem do ustawy zostanie dodany art. 43h ustanawiający obowiązek prowadzenia przez operatora systemu wodorowego rejestru instalacji magazynowych wodoru przyłączonych do jego sieci, stanowiącej część tej sieci lub wchodzących w skład jednostki wytwórczej lub instalacji odbiorcy końcowego przyłączonej do tej sieci. Przepisy w tym zakresie bazują na obowiązujących przepisach dla rejestru magazynów energii elektrycznej.
Kary pieniężne i przepisy karne
Uzupełniając opis najważniejszych zmian w Prawie energetycznym, które zostały przewidziane w Projekcie, należy wspomnieć o dodaniu do art. 56 PE kary pieniężnej za nieprzestrzeganie obowiązków wynikających ze współpracy z jednostkami upoważnionymi do dysponowania wodorem wynikających z przepisów w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu wodorowego, kary pieniężnej za nieprzedstawianie informacji o realizacji zadań w zakresie bezpieczeństwa funkcjonowania systemu wodorowego, za świadczenie usługi przesyłania, dystrybucji lub magazynowania wodoru, nie będąc wyznaczonym na podstawie zmienianego przez Projekt art. 9h PE operatorem odpowiedniego systemu wodorowego. Projekt zakłada także zmianę brzmienia art. 57 PE polegającą na uregulowaniu odpowiedzialności za nielegalne pobierania wodoru, a także znowelizowanie art. 57g PE poprzez wprowadzenie kary grzywny w wysokości do 2500 stawek dziennych albo kary pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie magazynowania wodoru lub obrotu wodorem bez wymaganej koncesji.
Wybrane zmiany w Ustawie OZE
Wymaga zaznaczenia, że Projekt przewiduje m.in. wprowadzenie szeregu zmian w rozdziale 5 Ustawy OZE poświęconym gwarancjom pochodzenia. Zmiany te są konieczne dla umożliwienia obejmowania gwarancjami pochodzenia wodoru odnawialnego transportowanego sieciami wodorowymi przez operatorów systemów przesyłowego, dystrybucyjnych i połączonych wodorowych.
Podsumowanie
Należy pozytywnie ocenić kompleksowe podejście do uregulowania rynku wodoru w Polsce, a także fakt, że projektodawca uwzględnił podczas sporządzania Projektu konieczność zmniejszania barier administracyjnych dla przedsiębiorstw energetycznych. Wyłączenie z obowiązku koncesyjnego wytwarzania, przesyłania i dystrybucji wodoru, a także ograniczenie jego zakresu w stosunku do magazynowania i obrotu wodorem najpewniej przyczyni się do szybszego rozwoju krajowego sektora wodorowego. Jednocześnie zaimplementowanie wybranych zasad obecnych w postępowaniu koncesyjnym do postępowania wyznaczeniowego z jednej strony zapewni przyspieszenie procesu wyznaczenia operatorów systemów wodorowych, a z drugiej strony zagwarantuje istnienie sprawdzonych rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa systemowego.
Cieszy także dostrzeżenie i zaadresowanie przez projektodawcę potrzeb dolin wodorowych poprzez propozycję wprowadzenia do ustawy instytucji sieci wodorowej ograniczonej geograficznie, w szczególności biorąc pod uwagę historyczne doświadczenia związane z realizacją linii bezpośrednich.
