6 lutego 2025 r. na stronach Rządowego Centrum Legislacji opublikowany został projekt, który ma na celu usprawnienie inwestycji w morską energetykę wiatrową w Polsce.
O kluczowych zmianach regulacyjnych dotyczących morskich farm wiatrowych i ich wpływie na sektor odnawialnych źródeł energii pisze Olga Ostrowska.
Doprecyzowanie przepisów dotyczących morskich farm wiatrowych
Dnia 6 lutego 2025 r. w serwisie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt ustawy o zmianie ustawy o promowaniu wytwarzania energii elektrycznej w morskich farmach wiatrowych oraz niektórych innych ustaw (Projekt z 6 lutego 2025 r.). Jego głównym celem jest usprawnienie oraz przyspieszenie inwestycji w morską energetykę wiatrową (MEW) w Polsce, a także dostosowanie przepisów do wyzwań stojących przed sektorem odnawialnych źródeł energii.
W szczególności projekt zawiera następujące propozycje regulacyjne dotyczące morskich farm wiatrowych (MFW) tj. m.in.:
- wprowadzenie możliwości uzyskania wstępnego zaświadczenia (tzw. warunkowa prekwalifikacja), co ma pozwolić inwestorom na potwierdzenie szans udziału w aukcji dla MFW, nawet jeśli na moment składania wniosku nie uzyskali jeszcze pełnego kompletu pozwoleń i decyzji;
- umożliwienie przeprowadzenia w 2026 r. aukcji (interwencyjnej) w odniesieniu do mocy z aukcji z 2025 r., gdyby aukcji w 2025 r. nie udało się przeprowadzić w wyniku braku wystarczającej liczby zaświadczeń o dopuszczeniu do aukcji albo jej nierozstrzygnięcia z powodu złożenia mniej niż trzech ważnych ofert spełniających wymagania określone w przepisach;
- umożliwienie obszarom z I fazy ponownego uczestnictwa w aukcjach w odniesieniu do niewykorzystanej mocy oraz dopuszczenie złożenia dwóch odrębnych ofert aukcyjnych dla dwóch MFW zlokalizowanych w granicach tego samego obszaru, pod warunkiem posiadania osobnego wyprowadzenia mocy;
- dostosowanie przepisów, aby umożliwić pełne lub częściowe rozliczanie ujemnego salda w walucie euro oraz zmianę sposobu waloryzacji wsparcia z tytułu prawa do pokrycia ujemnego salda, doprecyzowanie i uproszczenie procedur dopuszczenia do udziału w aukcji oraz składania ofert;
- wprowadzeni zmian mających na celu zagwarantowanie, że również w przypadku rynkowego redysponowania MFW w okresie, w którym operator systemu przesyłowego elektroenergetycznego nie gwarantuje pełnego wyprowadzenia mocy, wytwórca będzie miał możliwość uzyskania od Zarządcy Rozliczeń prawa do pokrycia ujemnego salda jako formy rekompensaty za ograniczenie produkcji w wyniku redysponowania;
- umożliwienie wytwórcy przed uzyskaniem koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej, w okresie 12 miesięcy od dnia uzyskania dla MFW lub jej części tymczasowego pozwolenia na użytkowanie (ION) w rozumieniu Rozporządzenia 2016/631, sprzedaży energii elektrycznej wytworzonej w MFW lub jej części;
- wprowadzenie przepisów umożliwiających korzystanie przez więcej niż jedną morską farmę wiatrową ze wspólnego wyprowadzenia mocy, o ile będą zamontowane układy pomiarowo-rozliczeniowe umożliwiające precyzyjne określenie, która farma produkuje, ile energii tj. więcej niż jedna MFW będzie mogła wykorzystywać tę samą stację elektroenergetyczną zlokalizowaną na morzu lub zespół urządzeń służących do wyprowadzenia mocy lub jego elementy;
- rozszerzenie definicji legalnej MFW, która obecnie stanowi instalację, w skład której wchodzi oprócz morskich turbin wiatrowych oraz stacji elektroenergetycznych na morzu jedynie sieć średniego napięcia – projektodawcy zauważyli, że zasadne jest rozszerzenie tej definicji o sieć wysokiego napięcia, aby lepiej oddawać rzeczywistość tych dużych jednostek wytwórczych.
Obszary przyspieszonego rozwoju instalacji odnawialnych źródeł energii
Projekt z 6 lutego 2025 r. uwzględnia również zmianę ustawy o odnawialnych źródłach energii (OZE). Kluczowym elementem proponowanych przepisów jest wprowadzenie rozdziału 7b w ustawie OZE, czyli „Instrumentów wspierających procesy inwestycyjne instalacji OZE”. Proponuje się, aby minister właściwy do spraw klimatu publikował w Biuletynie Informacji Publicznej mapy potencjału odnawialnego źródła energii, w podziale na poszczególne rodzaje odnawialnego źródła energii. W ramach aktualizacji zintegrowanego krajowego planu w dziedzinie energii i klimatu minister ma dokonywać weryfikacji konieczności wprowadzenia zmian w mapach potencjału odnawialnego źródła energii a w przypadku stwierdzenia takiej potrzeby, dokonywać ich aktualizacji. Przewiduje się wyznaczanie obszarów przyspieszonego rozwoju instalacji OZE (OPRO) na terenach wskazanych na mapach potencjału OZE, dla których obowiązują plany zagospodarowania przestrzennego dopuszczające określony rodzaj instalacji OZE.
Odpowiedzialne za sporządzanie planów OPRO mają być organy samorządu województwa. Przy czym rada gminy z własnej inicjatywy lub na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta) będzie mogła zwrócić się z wnioskiem do marszałka województwa o wyznaczenie OPRO na terenie gminy lub o aktualizację obowiązującego planu obszarów. Wdrożenie OPRO jest zgodne z unijną dyrektywą OZE. Pierwszy taki obszar ma zostać wyznaczony do lutego 2026 r.
Spółdzielnie energetyczne na terenach miejskich
Zgodnie z Projektem z 6 lutego 2025 r. proponuje się również rozszerzenie warunków działalności spółdzielni energetycznych. Obecnie taka spółdzielnia może prowadzić działalność na terenie jednej gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej (zgodnie z przepisami o statystyce publicznej), na obszarze maksymalnie trzech sąsiadujących ze sobą gmin tego rodzaju. Projektowane przepisy modyfikują ten pierwszy wymóg, utrzymując zasadę, według której spółdzielnia energetyczna będzie musiała prowadzić działalność na terytorium nie więcej niż trzech bezpośrednio sąsiadujących gmin. Zmiana ta w praktyce znosi dotychczasowe ograniczenia i pozwoli na rozwój spółdzielni energetycznych również na terenach miejskich.
Nowy typ aukcji na rynku mocy
Ustawa z dnia 24 stycznia 2025 r. o zmianie ustawy o rynku mocy (Dz. U. poz. 159) wprowadza nowy mechanizm tzw. aukcji uzupełniających, które mają służyć zwiększeniu bezpieczeństwa energetycznego przez uzupełnienie wolumenu mocy wytwórczych na lata 2025–2028. Aukcje uzupełniające zostaną uruchomione dopiero wtedy, gdy po przeprowadzeniu standardowych aukcji głównych i dodatkowych nadal występuje deficyt mocy koniecznej do pokrycia zapotrzebowania odbiorców. Dzięki temu do systemu będą mogły wejść również jednostki wysokoemisyjne, które przekraczają limit 550 g CO2/kWh, ale tylko na czas nie dłuższy niż jeden rok obowiązywania kontraktu. Jednocześnie prawo dalej preferuje jednostki nisko- lub zeroemisyjne, bo przed uruchomieniem aukcji uzupełniających przeprowadza się pełne procedury rynku mocy, maksymalizujące udział jednostek spełniających limit 550 g CO2/kWh.
Aukcje dogrywkowe na rynku mocy
Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o rynku mocy oraz niektórych innych ustaw wpłynął do Sejmu 4 lutego 2025 r., a dzień później został skierowany do I czytania w Komisji do Spraw Energii, Klimatu i Aktywów Państwowych. Procedowana nowelizacja ustawy o rynku mocy przewiduje wprowadzenie tzw. „aukcji dogrywkowych”, czyli dodatkowych aukcji mocy rozstrzyganych po zakończeniu głównych aukcji rynku mocy. Celem jest zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii w sytuacji, gdy główna aukcja nie wystarcza do pokrycia potrzeb systemu. Rozwiązanie zakłada m.in.:
- Możliwość przeprowadzenia maksymalnie dwóch aukcji dogrywkowych (na lata dostaw 2029 i 2030), w krótszym niż dotąd terminie (tzw. lead time).
- Ujednolicenie zasad udziału dla wszystkich grup wytwórców i jednostek DSR na wzór dotychczasowych aukcji głównych.
- Dopuszczenie kolejnego mechanizmu weryfikacji zapotrzebowania na moc po analizie przeprowadzonej przez operatora systemu przesyłowego.
Nowy harmonogram wprowadzania Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii
28 stycznia 2025 r., przedstawiony został rządowy projekt ustawy modyfikującej harmonogram wprowadzenia Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii (CSIRE).
Projekt ustawy przewiduje uruchomienie CSIRE w docelowym modelu już 1 lipca 2025 r., lecz wprowadzane jest etapowe przyłączanie operatorów systemów dystrybucyjnych (OSD) oraz sprzedawców energii (SE), podzielone na cztery „okna czasowe”. Operatorzy systemów dystrybucyjnych, w których sieci jest mniej niż 100.000 punktów poboru energii będą mogli przystąpić do CSIRE w jednym z następujących terminów:
- 1 lipca 2025 r., albo
- 1 października 2025 r., albo
- 1 marca 2026 r., albo
- 1 lipca 2026 r.
Ostatecznie wszyscy OSD, także ci w których sieci jest co najmniej 100.000 punktów poboru energii rozpoczną realizację zadań za pośrednictwem CSIRE najpóźniej z dniem 19 października 2026 r.
Produkcja energii w ramach prosumentów wirtualnych, czyli odbiorców wytwarzających energię z odnawialnych źródeł poza własnym miejscem poboru, ma zyskać przejrzyste ramy rozliczeniowe. Do czasu pełnego wdrożenia CSIRE ustalanie ilości energii elektrycznej prosumentów prowadzić będą operatorzy systemów dystrybucyjnych, natomiast od dnia 20 października 2026 r. obliczenia (m.in. ustalanie udziału każdego prosumenta w wyprodukowanej energii) mają się odbywać automatycznie w module obliczeniowym CSIRE.
Wdrożenie CSIRE ma też skrócić do 24 godzin czas zmiany sprzedawcy energii – odbiorca będzie mógł błyskawicznie przejść do dowolnego podmiotu oferującego atrakcyjniejsze warunki. Dodatkowo uproszczony ma zostać model sprzedaży rezerwowej (z limitem ceny energii na trzykrotność średniej ceny z poprzedniego kwartału), co ma chronić odbiorców przed nadmiernymi kosztami.
Usunięcie luk prawnych w koncesjonowaniu prosumentów wirtualnych
Przedstawiony w dniu 28 stycznia 2025 r., projekt ustawy wprowadzającej centralny system informacji rynku energii (CSIRE) usuwa również luki prawne w koncesjonowaniu i wpisach do rejestrów wytwórców energii w przypadku prosumentów wirtualnych i zbiorowych. Doprecyzowuje także zasady aktualizacji już zawartych umów o przyłączenie do sieci elektroenergetycznej, tak by uwzględniały status prosumenta wirtualnego.
Nowelizacja Dyrektywy w sprawie przyrządów pomiarowych (MID).
Trwają konsultacje nowelizacji Dyrektywy w sprawie przyrządów pomiarowych (MID) zainicjowane przez Komisję Europejską. Komisja wskazuje, że obowiązujące przepisy MID pozostają w dużej mierze niezmienione od ponad 20 lat, przez co nie uwzględniają kluczowych technologii, takich jak inteligentne liczniki energii elektrycznej i gazu, infrastruktura ładowania pojazdów elektrycznych czy tankowanie wodoru. Brak jednolitych wymagań metrologicznych w tych obszarach prowadzi do rozbieżności w regulacjach krajowych, co generuje dodatkowe koszty dla producentów i opóźnia wdrażanie nowych technologii. Wprowadzenie jednolitych standardów ma wesprzeć realizację celów Europejskiego Zielonego Ładu.
Nowelizacja obejmie również aktualizację załączników do dyrektywy, w tym:
- dostosowanie przepisów dotyczących inteligentnych liczników energii elektrycznej, uwzględniające rozwój technologii (np. wykorzystanie prądu stałego),
- zmiany w regulacjach dotyczących gazomierzy, które mają umożliwić zwiększone wykorzystanie wodoru i gazów odnawialnych,
- uregulowanie kwestii zdalnego sterowania i odczytu inteligentnych liczników.
Komisja Europejska podkreśla, że dzięki tym zmianom przedsiębiorstwa nie będą musiały dostosowywać produktów do różnych standardów krajowych, co zmniejszy koszty operacyjne i ułatwi rozwój jednolitego rynku. Konsumenci skorzystają na większej przejrzystości i dokładności pomiarów, co wpłynie na lepsze zarządzanie energią i potencjalne oszczędności. Zmiany te mają również umożliwić pełne wykorzystanie inteligentnych sieci energetycznych oraz taryf dynamicznych.
Kara pieniężna za nieprzestrzeganie obowiązków koncesyjnych
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 22 stycznia 2025 r. (sygn. akt II NSK 45/24) wzmocnił możliwości organu regulacyjnego w egzekwowaniu wszystkich obowiązków, które wynikają z szeroko rozumianego systemu prawa energetycznego, a nie tylko z literalnie zapisanych w treści koncesji postanowień. Sąd Najwyższy we wspomnianym postanowieniu stwierdził, że przedsiębiorca (koncesjonariusz) może zostać ukarany karą pieniężną, jeśli nie przestrzega obowiązków wynikających z koncesji. Co istotne, chodzi nie tylko o obowiązki wprost zapisane w samej koncesji, ale też te, które da się wyprowadzić (zrekonstruować) z przepisów powszechnie obowiązującego prawa regulującego działalność objętą koncesją. Wskazuje przy tym, że „podstawowym założeniem prawa energetycznego jest zapewnienie efektywności norm prawa energetycznego, które realizować będą zamierzone przez prawodawcę cele. (…) cele te powinny być realizowane przez adresatów ustawy dobrowolnie. (…) przewidziana w art. 56 ust. 1 pkt 12 p.e. odpowiedzialność za nieprzestrzeganie obowiązków wynikających z koncesji powinna skutecznie wspierać egzekwowanie obowiązków koncesji, także tych rekonstruowanych z przepisów powszechnie obowiązującego prawa. (…) celowościowa wykładnia art. 56 ust. 1 pkt 12 p.e. wymaga uznania dopuszczalności nakładania kar za nieprzestrzeganie przede wszystkim tych obowiązków koncesyjnych, które mają aksjologiczne i formalne uzasadnienie w przepisach powszechnie obowiązującego prawa. (…)”
Nabycie w drodze zasiedzenia służebności przesyłu
W dniu 13 lutego 2025 r. Sąd Najwyższy odroczył wydanie orzeczenia i przekazał powiększonemu składowi Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne dotyczące służebności przesyłu. W sprawie o sygn. akt II CSKP 561/24 skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego rozważy, czy przed wejściem w życie art. 305(1)–305(4) Kodeksu Cywilnego było dopuszczalne nabycie w drodze zasiedzenia na rzecz przedsiębiorcy służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu oraz czy okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305(1)–305(4) Kodeksu Cywilnego podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności. Rozstrzygnięcie tej kwestii ma istotne znaczenie w sporach dotyczących urządzeń przesyłowych i możliwości zasiedzenia służebności odpowiadającej ich dotychczasowemu wykorzystywaniu, niemniej jednak jest to już kolejna próba przeanalizowania tej kwestii. Ostatnio, postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2023 r. (sygn. akt III CZP 108/22) stwierdzono przykładowo, że przed nowelizacją Kodeksu cywilnego wprowadzającą służebność przesyłu nie mógł biec termin zasiedzenia prawa odpowiadającego treściowo tej służebności. Z drugiej jednak strony, przewagę ma w dalszym ciągu korzystny dla przedsiębiorstw energetycznych pogląd o dopuszczalności nabycia w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa (tak Sąd Najwyższy w uchwałach z dnia 27.06.2013 r., III CZP 31/13, z dnia 22.05.2013 r., III CZP 18/13, oraz z dnia 07.10.2008 r., III CZP 89/08, czy w postanowieniu z dnia 28 września 2023 r., I CSK 6556/22).
